Ceteras vero res publicas ne appellandas quidem putant iis nominibus, quibus illae sese appellari
velint. Cur enim regem appellem Iovis optimi nomine hominem dominandi cupidum aut imperii singularis, populo oppresso dominantem, non tyrannum
potius? tam enim esse clemens tyrannus quam [rex]
inportunus potest; ut hoc populorum intersit, utrum
comi domino an aspero serviant; quin serviant
quidem, fieri non potest. Quo autem modo adsequi
poterat Lacedaemo illa tum, cum praestare putabatur
disciplina rei publicae, ut bonis uteretur iustisque regibus, cum esset habendus rex, quicumque genere regio natus esset? Nam optimatis quidem quis ferat,
qui non populi concessu, sed suis comitiis hoc sibi
nomen adrogaverunt? Qui enim iudicatur iste optimus? doctrina, artibus, studiis
ch. 34
si fortuito id faciet, tam cito evertetur
quam navis, si e vectoribus sorte ductus ad gubernacula accesserit. Quodsi liber populus deliget, quibus se committat, deligetque, si modo salvus esse
vult, optimum quemque, certe in optimorum consiliis
posita est civitatium salus, praesertim cum hoc natura tulerit, non solum ut summi virtute et animo
praeessent inbecillioribus, sed ut hi etiam parere summis velint. Verum hunc optimum statum pravis hominum opinionibus eversum esse dicunt, qui
-- --
ignoratione virtutis, quae cum in paucis est, tum a
paucis iudicatur et cernitur, opulentos homines et copiosos, tum genere nobili natos esse optimos putant.
Hoc errore vulgi cum rem publicam opes paucorum,
non virtutes tenere coeperunt, nomen illi principes optimatium mordicus tenent, re autem carent [eo nomine].
Nam divitiae, nomen, opes vacuae consilio et
vivendi atque aliis imperandi modo dedecoris plenae
sunt et insolentis superbiae, nec ulla deformior species est civitatis quam illa, in qua opulentissimi
optimi putantur.
