1.64
iusto quidem rege cum est populus orbatus, 'pectora diu tenet desiderium', sicut ait
Ennius, 'post optimi regis obitum';
simul inter
Sese sic memorant: 'o Romule, Romule die,
Qualem te patriae custodem di genuerunt!
O pater, o genitor, o sanguen dis oriundum!'
Non eros nec dominos appellabant eos, quibus iuste
paruerunt, denique ne reges quidem, sed patriae custodes, sed patres, sed deos; nec sine causa; quid
enim adiungunt?
Tu produxisti nos intra luminis oras.
Vitam, honorem, decus sibi datum esse iustitia regis
existimabant. Mansisset eadem voluntas in eorum posteris, si regum similitudo permansisset, sed vides unius
iniustitia concidisse genus illud totum rei publicae.
[Note] Video vero, inquit, et studeo cursus istos mutationum non magis in nostra quam in omni re
publica noscere.
ch. 42
1.65
Et Scipio: Est omnino, cum de illo genere rei
publicae, quod maxime probo, quae sentio, dixero, accuratius mihi dicendum de commutationibus rerum
publicarum, etsi minime facile eas in ea re publica
futuras puto. Sed huius regiae prima et certissima
est illa mutatio: Cum rex iniustus esse coepit, perit
illud ilico genus, et est idem ille tyrannus, deterrimum genus et finitimum optimo; quem si optimates oppresserunt, quod ferme evenit, habet statum
res publica de tribus secundarium; est enim quasi
-- --
regium, id est patrium consilium populo bene consulentium principum. Sin per se populus interfecit aut
eiecit tyrannum, est moderatior, quoad sentit et sapit,
et sua re gesta laetatur tuerique vult per se constitutam rem publicam. Si quando aut regi iusto vim populus attulit regnove eum spoliavit aut etiam,
id quod evenit saepius, optimatium sanguinem gustavit
ac totam rem publicam substravit libidini suae (cave
putes autem mare ullum aut flammam esse tantam,
quam non facilius sit sedare quam effrenatam insolentia multitudinem), tum fit illud, quod apud Platonem est luculente dictum, si modo id exprimere Latine potuero; difficile factu est, sed conabor
tamen.
ch. 43
