Et Scipio: Est omnino, cum de illo genere rei
publicae, quod maxime probo, quae sentio, dixero, accuratius mihi dicendum de commutationibus rerum
publicarum, etsi minime facile eas in ea re publica
futuras puto. Sed huius regiae prima et certissima
est illa mutatio: Cum rex iniustus esse coepit, perit
illud ilico genus, et est idem ille tyrannus, deterrimum genus et finitimum optimo; quem si optimates oppresserunt, quod ferme evenit, habet statum
res publica de tribus secundarium; est enim quasi
-- --
regium, id est patrium consilium populo bene consulentium principum. Sin per se populus interfecit aut
eiecit tyrannum, est moderatior, quoad sentit et sapit,
et sua re gesta laetatur tuerique vult per se constitutam rem publicam. Si quando aut regi iusto vim populus attulit regnove eum spoliavit aut etiam,
id quod evenit saepius, optimatium sanguinem gustavit
ac totam rem publicam substravit libidini suae (cave
putes autem mare ullum aut flammam esse tantam,
quam non facilius sit sedare quam effrenatam insolentia multitudinem), tum fit illud, quod apud Platonem est luculente dictum, si modo id exprimere Latine potuero; difficile factu est, sed conabor
tamen.
ch. 43
[Note] Ergo illa sequuntur: 'eos, qui pareant
principibus, agitari ab eo populo et servos
voluntarios appellari; eos autem, qui in magistratu privatorum similes esse velint, eosque privatos, qui efficiant, ne quid inter privatum et magistratum differat, ferunt laudibus et mactant honoribus, ut necesse sit in
eius modi re publica plena libertatis esse
omnia, ut et privata domus omnis vacet dominatione et hoc malum usque ad bestias
perveniat, denique ut pater filium metuat,
filius patrem neglegat, absit omnis pudor, ut
plane liberi sint, nihil intersit, civis sit an peregrinus, magister ut discipulos metuat et iis
blandiatur spernantque discipuli magistros, -- --
adulescentes ut senum sibi pondus adsumant,
senes autem ad ludum adulescentium descendant, ne sint iis odiosi et graves; ex quo fit, ut
etiam servi se liberius gerant, uxores
eodem iure sint, quo viri, inque tanta libertate canes etiam et equi, aselli denique liberi
sic incurrant, ut iis de via decedendum sit.
Ergo ex hac infinita,' inquit, 'licentia haec
summa cogitur, ut ita fastidiosae mollesque
mentes evadant civium, ut, si minima vis adhibeatur imperii, irascantur et perferre nequeant; ex quo leges quoque incipiunt neglegere, ut plane sine ullo domino sint.'
ch. 44
