Tum Laelius: Prorsus, inquit, expressa sunt
a te, quae dicta sunt ab illo. [Note] Atque, ut iam ad
sermonis mei auctorem revertar, ex hac nimia licentia,
quam illi solam libertatem putant, ait ille ut ex stirpe
quadam existere et quasi nasci tyrannum. Nam ut
ex nimia potentia principum oritur interitus principum, sic hunc nimis liberum populum libertas ipsa
servitute adficit. Sic omnia nimia, cum vel in tempestate vel in agris vel in corporibus laetiora
fuerunt, in contraria fere convertuntur, maximeque id
in rebus publicis evenit, nimiaque illa libertas et populis et privatis in nimiam servitutem cadit. Itaque
ex hac maxima libertate tyrannus gignitur et illa iniustissima et durissima servitus. Ex hoc enim populo
indomito vel potius immani deligitur aliqui plerumque dux contra illos principes adflictos iam
et depulsos loco audax, inpurus, consectans proterve
bene saepe de re publica meritos, populo gratificans
et aliena et sua; cui quia privato sunt oppositi timores, dantur imperia et ea continuantur, praesidiis etiam,
ut Athenis Pisistratus, saepiuntur, postremo, a quibus
producti sunt, existunt eorum ipsorum tyranni; quos
si boni oppresserunt, ut saepe fit, recreatur civitas;
sin audaces, fit illa factio, genus aliud
-- -- tyrannorum, eademque oritur etiam ex illo saepe optimatium praeclaro statu, cum ipsos principes aliqua pravitas de via deflexit. Sic tamquam pilam rapiunt inter
se rei publicae statum tyranni ab regibus, ab iis autem principes aut populi, a quibus aut factiones aut
tyranni, nec diutius umquam tenetur idem rei publicae modus.
ch. 45
Quod ita cum sit, ex tribus primis generibus longe
praestat mea sententia regium, regio autem
ipsi praestabit id, quod erit aequatum et temperatum
ex tribus optimis rerum publicarum modis. Placet enim
esse quiddam in re publica praestans et regale, esse
aliud auctoritati principum inpartitum ac tributum,
esse quasdam res servatas iudicio voluntatique multitudinis. Haec constitutio primum habet aequabilitatem quandam magnam, qua carere diutius vix possunt liberi, deinde firmitudinem, quod et illa
prima facile in contraria vitia convertuntur, ut existat
ex rege dominus, ex optimatibus factio, ex populo turba
et confusio, quodque ipsa genera generibus saepe conmutantur novis, hoc in hac iuncta moderateque permixta conformatione rei publicae non ferme sine magnis principum vitiis evenit. Non est enim causa
conversionis, ubi in suo quisque est gradu
firmiter collocatus et non subest, quo praecipitet ac
decidat.
ch. 46
