ch. 70
3.70.1
in exercitu Romano cum duo consules essent potestate
pari, quod saluberrimum in administratione magnarum
rerum est, summa imperii concedente Agrippa penes collegam
erat; et praelatus ille facilitati submittentis se comiter
respondebat communicando consilia laudesque et aequando
imparem sibi.
3.70.2in acie Quinctius dextrum cornu, Agrippa
sinistrum tenuit; Sp. Postumio Albo legato datur media
acies tuenda; legatum alterum P. Sulpicium equitibus praeficiunt.
3.70.3pedites ab dextro cornu egregie pugnauere, haud
segniter resistentibus Uolscis.
3.70.4P. Sulpicius per mediam
hostium aciem cum equitatu perrupit. unde cum eadem
reuerti posset ad suos, priusquam hostis turbatos ordines
reficeret terga impugnare hostium satius uisum est; momentoque
temporis in auersam incursando aciem ancipiti terrore
dissipasset hostes, ni suo proprio eum proelio equites Uolscorum
et Aequorum exceptum aliquamdiu tenuissent.
3.70.5ibi
uero Sulpicius negare cunctandi tempus esse, circumuentos
interclusosque ab suis uociferans, ni equestre proelium
conixi omni ui perficerent;
3.70.6nec fugare equitem integrum
satis esse: conficerent equos uirosque, ne quis reueheretur
inde ad proelium aut integraret pugnam; non posse illos
resistere sibi, quibus conferta peditum acies cessiset.
3.70.7haud
surdis auribus dicta. impressione una totum equitatum
fudere, magnam uim ex equis praecipitauere, ipsos equosque
spiculis confodere.
3.70.8is finis pugnae equestris fuit. tunc
adorti peditum aciem, nuntios ad consules rei gestae mittunt,
ubi iam inclinabatur hostium acies. nuntius deinde
et uincentibus Romanis animos auxit et referentes gradum
perculit Aequos.
3.70.9in media primum acie uinci coepti, qua
permissus equitatus turbauerat ordines;
3.70.10sinistrum deinde
cornu ab Quinctio consule pelli coeptum; in dextro plurimum
laboris fuit. ibi Agrippa, aetate uiribusque ferox, cum
omni parte pugnae melius rem geri quam apud se uideret,
arrepta signa ab signiferis ipse inferre, quaedam iacere etiam
in confertos hostes coepit;
3.70.11cuius ignominiae metu concitati
milites inuasere hostem. ita aequata ex omni parte uictoria
est. nuntius tum a Quinctio uenit uictorem iam se imminere
hostium castris; nolle inrumpere antequam sciat debellatum
et in sinistro cornu esse:
3.70.12si iam fudisset hostes, conferret
ad se signa, ut simul omnis exercitus praeda potiretur.
3.70.13uictor Agrippa cum mutua gratulatione ad uictorem collegam
castraque hostium uenit. ibi paucis defendentibus
momentoque fusis, sine certamine in munitiones inrumpunt,
praedaque ingenti compotem exercitum suis etiam rebus
reciperatis quae populatione agrorum amissae erant reducunt.
3.70.14triumphum nec ipsos postulasse nec delatum iis ab senatu
accipio, nec traditur causa spreti aut non sperati honoris.
3.70.15ego quantum in tanto interuallo temporum conicio, cum
Ualerio atque Horatio consulibus qui praeter Uolscos et
Aequos Sabini etiam belli perfecti gloriam pepererant negatus
ab senatu triumphus esset, uerecundiae fuit pro parte
dimidia rerum consulibus petere triumphum, ne etiamsi
impetrassent magis hominum ratio quam meritorum habita
uideretur.
