ch. 7
8.7.1
forte inter ceteros turmarum praefectos qui exploratum
in omnes partes dimissi erant, T. Manlius consulis filius
super castra hostium cum suis turmalibus euasit, ita ut uix
teli iactu ab statione proxima abesset.
8.7.2ibi Tusculani erant
equites; praeerat Geminus Maecius, uir cum genere inter
suos tum factis clarus.
8.7.3is ubi Romanos equites insignemque
inter eos praecedentem consulis filium—nam omnes
inter se,
8.7.4utique illustres uiri, noti erant—cognouit, 'unane'
ait 'turma Romani cum Latinis sociisque bellum gesturi
estis? quid interea consules, quid duo exercitus consulares
agent?' 'aderunt in tempore' Manlius inquit,
8.7.5'et cum illis
aderit Iuppiter ipse, foederum a uobis uiolatorum testis, qui
plus potest polletque.
8.7.6si ad Regillum lacum ad satietatem
uestram pugnauimus, hic quoque efficiemus profecto ne
8.7.7nimis acies uobis et conlata signa nobiscum cordi sint.' ad
ea Geminus paulum ab suis equo prouectus: 'uisne igitur,
dum dies ista uenit qua magno conatu exercitus moueatis,
interea tu ipse congredi mecum, ut nostro duorum iam hinc
euentu cernatur quantum eques Latinus Romano praestet?'
8.7.8mouet ferocem animum iuuenis seu ira seu detractandi certaminis
pudor seu inexsuperabilis uis fati. oblitus itaque
imperii patrii consulumque edicti, praeceps ad id certamen
agitur, quo uinceret an uinceretur haud multum interesset.
8.7.9equitibus ceteris uelut ad spectaculum submotis, spatio,
quod uacui interiacebat campi, aduersos concitant equos; et
cum infestis cuspidibus concurrissent, Manli cuspis super
galeam hostis, Maeci trans ceruicem equi elapsa est.
8.7.10circumactis
deinde equis, cum prior ad iterandum ictum
Manlius consurrexisset, spiculum inter aures equi fixit. ad
cuius uolneris sensum cum equus prioribus pedibus erectis
magna ui caput quateret,
8.7.11excussit equitem, quem cuspide
parmaque innixum attollentem se ab graui casu Manlius ab
iugulo, ita ut per costas ferrum emineret, terrae adfixit;
8.7.12spoliisque lectis ad suos reuectus cum ouante gaudio turma
in castra atque inde ad praetorium ad patrem tendit, ignarus
fati futurique, laus an poena merita esset.
8.7.13'ut me omnes' inquit, 'pater, tuo sanguine ortum uere
ferrent, prouocatus equestria haec spolia capta ex hoste caeso
porto.' quod ubi audiuit consul,
8.7.14extemplo filium auersatus
contionem classico aduocari iussit. quae ubi frequens conuenit,
'quandoque' inquit,
8.7.15'tu, T. Manli, neque imperium
consulare neque maiestatem patriam ueritus, aduersus edictum
nostrum extra ordinem in hostem pugnasti et,
8.7.16quantum
in te fuit, disciplinam militarem, qua stetit ad hanc diem
Romana res, soluisti meque in eam necessitatem adduxisti,
ut aut rei publicae mihi aut mei [meorum] obliuiscendum
sit,
8.7.17nos potius nostro delicto plectemur quam res publica
tanto suo damno nostra peccata luat; triste exemplum sed
in posterum salubre iuuentuti erimus.
8.7.18me quidem cum
ingenita caritas liberum tum specimen istud uirtutis deceptum
uana imagine decoris in te mouet;
8.7.19sed cum aut morte
tua sancienda sint consulum imperia aut impunitate in
perpetuum abroganda, nec te quidem, si quid in te nostri
sanguinis est, recusare censeam, quin disciplinam militarem
culpa tua prolapsam poena restituas—i, lictor, deliga ad
palum'.
8.7.20exanimati omnes tam atroci imperio nec aliter
quam in se quisque destrictam cernentes securem metu
magis quam modestia quieuere.
8.7.21itaque uelut demerso ab
admiratione animo cum silentio defixi stetissent, repente,
postquam ceruice caesa fusus est cruor, tam libero conquestu
coortae uoces sunt, ut neque lamentis neque exsecrationibus
parceretur spoliisque contectum iuuenis corpus,
8.7.22quantum
militaribus studiis funus ullum concelebrari potest, structo
extra uallum rogo cremaretur, Manlianaque imperia non in
praesentia modo horrenda sed exempli etiam tristis in
posterum essent.
