ch. 32
1.32.1
mortuo Tullo res, ut institutum iam inde ab initio erat,
ad patres redierat hique interregem nominauerant. quo
comitia habente Ancum Marcium regem populus creauit; patres
fuere auctores. Numae Pompili regis nepos filia ortus
Ancus Marcius erat.
1.32.2qui ut regnare coepit et auitae gloriae
memor et quia proximum regnum, cetera egregium, ab una
parte haud satis prosperum fuerat aut neglectis religionibus
aut praue cultis, longe antiquissimum ratus sacra publica ut
ab Numa instituta erant facere, omnia ea ex commentariis
regiis pontificem in album elata proponere in publico iubet.
inde et ciuibus otii cupidis et finitimis ciuitatibus facta spes
in aui mores atque instituta regem abiturum.
1.32.3igitur Latini
cum quibus Tullo regnante ictum foedus erat sustulerant
animos, et cum incursionem in agrum Romanum fecissent
repetentibus res Romanis superbe responsum reddunt, desidem
Romanum regem inter sacella et aras acturum esse
regnum rati.
1.32.4medium erat in Anco ingenium, et Numae et
Romuli memor; et praeterquam quod aui regno magis necessariam
fuisse pacem credebat cum in nouo tum feroci populo,
etiam quod illi contigisset otium sine iniuria id se haud facile
habiturum; temptari patientiam et temptatam contemni, temporaque
esse Tullo regi aptiora quam Numae.
1.32.5ut tamen,
quoniam Numa in pace religiones instituisset, a se bellicae
caerimoniae proderentur, nec gererentur solum sed etiam indicerentur
bella aliquo ritu, ius ab antiqua gente Aequicolis
quod nunc fetiales habent descripsit, quo res repetuntur.
1.32.6legatus ubi ad fines eorum uenit unde res repetuntur, capite
uelato filo—lanae uelamen est—'audi, Iuppiter' inquit;
'audite, fines'—cuiuscumque gentis sunt, nominat—; 'audiat
fas. ego sum publicus nuntius populi Romani; iuste
pieque legatus uenio, uerbisque meis fides sit.' peragit
deinde postulata.
1.32.7inde Iouem testem facit: 'si ego iniuste
impieque illos homines illasque res dedier mihi exposco, tum
patriae compotem me nunquam siris esse.' haec,
1.32.8cum fines
suprascandit, haec, quicumque ei primus uir obuius fuerit,
haec portam ingrediens, haec forum ingressus, paucis uerbis
carminis concipiendique iuris iurandi mutatis, peragit.
1.32.9si
non deduntur quos exposcit diebus tribus et triginta—tot
enim sollemnes sunt—peractis bellum ita indicit: 'audi,
Iuppiter, et tu, Iane Quirine, dique omnes caelestes, uosque
terrestres uosque inferni, audite;
1.32.10ego uos testor populum
illum'—quicumque est, nominat—'iniustum esse neque
ius persoluere; sed de istis rebus in patria maiores natu
consulemus, quo pacto ius nostrum adipiscamur.' cum
†. . . . .†
nuntius Romam ad consulendum redit.
1.32.11confestim rex his
ferme uerbis patres consulebat: 'quarum rerum litium causarum
condixit pater patratus populi Romani Quiritium patri
patrato Priscorum Latinorum hominibusque Priscis Latinis,
quas res nec dederunt [nec soluerunt] nec fecerunt, quas res
dari fieri [solui] oportuit, dic' inquit ei quem primum sententiam
rogabat, 'quid censes?' tum ille:
1.32.12'puro pioque
duello quaerendas censeo, itaque consentio consciscoque.'
inde ordine alii rogabantur; quandoque pars maior eorum
qui aderant in eandem sententiam ibat, bellum erat consensum.
fieri solitum ut fetialis hastam ferratam aut praeustam
sanguineam ad fines eorum ferret et non minus tribus
puberibus praesentibus diceret:
1.32.13'quod populi Priscorum
Latinorum hominesque Prisci Latini aduersus populum Romanum
Quiritium fecerunt deliquerunt, quod populus Romanus
Quiritium bellum cum Priscis Latinis iussit esse senatusque
populi Romani Quiritium censuit consensit consciuit
ut bellum cum Priscis Latinis fieret, ob eam rem ego populusque
Romanus populis Priscorum Latinorum hominibus
1.32.14que Priscis Latinis bellum indico facioque.' id ubi dixisset,
hastam in fines eorum emittebat. hoc tum modo ab Latinis
repetitae res ac bellum indictum, moremque eum posteri
acceperunt.
