ch. 14
10.14.1
consules noui, Q. Fabius Maximus quartum et P. Decius
Mus tertium, cum inter se agitarent uti alter Samnites
hostes,
10.14.2alter Etruscos deligeret, quantaeque in hanc aut in
illam prouinciam copiae satis et uter ad utrum bellum dux
idoneus magis esset,
10.14.3ab Sutrio et Nepete et Faleriis legati, auctores
concilii Etruriae populorum de petenda pace †haberi†,
totam belli molem in Samnium auerterunt.
10.14.4profecti consules,
quo expeditiores commeatus essent et incertior hostis
qua uenturum bellum foret, Fabius per Soranum, Decius
per Sidicinum agrum in Samnium legiones ducunt.
10.14.5ubi in
hostium fines uentum est, uterque populabundus effuso
agmine incedit.
10.14.6explorant tamen latius quam populantur;
igitur non fefellere ad Tifernum hostes in occulta ualle
instructi, quam ingressos Romanos superiore ex loco adoriri
parabant.
10.14.7Fabius impedimentis in locum tutum remotis
praesidioque modico imposito praemonitis militibus adesse
certamen, quadrato agmine ad praedictas hostium latebras
succedit.
10.14.8Samnites desperato improuiso tumultu, quando
in apertum semel discrimen euasura esset res, et ipsi acie
iusta maluerunt concurrere. itaque in aequum descendunt
ac fortunae se maiore animo quam spe committunt;
10.14.9ceterum,
siue quia ex omnium Samnitium populis quodcumque
roboris fuerat contraxerant seu quia discrimen summae
rerum angebat animos, aliquantum quoque aperta pugna
praebuerunt terroris.
10.14.10Fabius ubi nulla ex parte hostem loco moueri uidit, Maximum
filium et M. Ualerium tribunos militum, cum quibus
ad primam aciem procurrerat, ire ad equites iubet et
adhortari ut,
10.14.11si quando unquam equestri ope adiutam rem
publicam meminerint, illo die adnitantur ut ordinis eius
gloriam inuictam praestent:
10.14.12peditum certamine immobilem
hostem restare; omnem reliquam spem in impetu esse
equitum. et ipsos nominatim iuuenes, pari comitate
utrumque, nunc laudibus, nunc promissis onerat.
10.14.13ceterum
†quando, ne ea quoque temptata uis proficeret,† consilio
grassandum,
10.14.14si nihil uires iuuarent, ratus, Scipionem legatum
hastatos primae legionis subtrahere ex acie et ad montes
proximos quam posset occultissime circumducere iubet;
inde ascensu abdito a conspectu erigere in montes agmen
auersoque hosti ab tergo repente se ostendere.
10.14.15equites
ducibus tribunis haud multo plus hostibus quam suis, ex
improuiso ante signa euecti, praebuerunt tumultus.
10.14.16aduersus
incitatas turmas stetit immota Samnitium acies nec parte
ulla pelli aut perrumpi potuit; et postquam inritum inceptum
erat, recepti post signa proelio excesserunt.
10.14.17creuit ex
eo hostium animus nec sustinere frons prima tam longum
certamen increscentemque fiducia sui uim potuisset, ni
secunda acies iussu consulis in primum successisset.
10.14.18ibi
integrae uires sistunt inuehentem se iam Samnitem; et
tempore †inprouisa† ex montibus signa clamorque sublatus
non uero tantum metu terruere Samnitium animos;
10.14.19nam et
Fabius Decium collegam appropinquare exclamauit, et pro
se quisque miles adesse alterum consulem, adesse legiones
gaudio alacres fremunt;
10.14.20errorque utilis Romanis oblatus
fugae formidinisque Samnites impleuit maxime territos ne
ab altero exercitu integro intactoque fessi opprimerentur.
10.14.21et quia passim in fugam dissipati sunt, minor caedes quam
pro tanta uictoria fuit: tria milia et quadringenti caesi, capti
octingenti ferme et triginta; signa militaria capta tria et
uiginti.
