ch. 41
10.41.1
proelium commissum atrox, ceterum longe disparibus animis.
Romanos ira, spes, ardor certaminis auidos hostium sanguinis
in proelium rapit; Samnitium magnam partem necessitas
ac religio inuitos magis resistere quam inferre pugnam
cogit;
10.41.2nec sustinuissent primum clamorem atque impetum
Romanorum, per aliquot iam annos uinci adsueti, ni potentior
alius metus insidens pectoribus a fuga retineret.
10.41.3quippe in
oculis erat omnis ille occulti paratus sacri et armati sacerdotes
et promiscua hominum pecudumque strages et
respersae fando nefandoque sanguine arae et dira exsecratio
ac furiale carmen, detestandae familiae stirpique compositum;
iis uinculis fugae obstricti stabant ciuem magis
quam hostem timentes.
10.41.4instare Romanus a cornu utroque,
a media acie et caedere deorum hominumque attonitos
metu; repugnatur segniter, ut ab iis quos timor moraretur
a fuga.
10.41.5iam prope ad signa caedes peruenerat, cum ex transuerso
puluis uelut ingentis agminis incessu motus apparuit; Sp.
Nautius—Octauium Maecium quidam eum tradunt—dux
alaribus cohortibus erat;
10.41.6puluerem maiorem quam pro
numero excitabant; insidentes mulis calones frondosos
ramos per terram trahebant. arma signaque per turbidam
lucem in primo apparebant; post altior densiorque puluis
equitum speciem cogentium agmen dabat fefellitque non
Samnites modo sed etiam Romanos;
10.41.7et consul adfirmauit
errorem clamitans inter prima signa ita ut uox etiam ad
hostes accideret, captum Cominium, uictorem collegam
adesse; adniterentur uincere priusquam gloria alterius exercitus
foret.
10.41.8haec insidens equo; inde tribunis centurionibusque
imperat ut uiam equitibus patefaciant; ipse
Trebonio Caedicioque praedixerat, ubi se cuspidem erectam
quatientem uidissent, quanta maxima ui possent concitarent
equites in hostem.
10.41.9ad nutum omnia, ut ex ante praeparato,
fiunt; panduntur inter ordines uiae; prouolat eques atque
infestis cuspidibus in medium agmen hostium ruit perrumpitque
ordines quacumque impetum dedit. instant Uolumnius
et Scipio et perculsos sternunt.
10.41.10tum, iam deorum hominumque uicta ui, funduntur linteatae
cohortes; pariter iurati iniuratique fugiunt nec quemquam
praeter hostes metuunt.
10.41.11peditum agmen quod superfuit
pugnae in castra aut Aquiloniam compulsum est;
nobilitas equitesque Bouianum perfugerunt. equites eques
sequitur, peditem pedes; diuersa cornua dextrum ad castra
Samnitium, laeuum ad urbem tendit.
10.41.12prior aliquanto Uolumnius
castra cepit; ad urbem Scipioni maiore resistitur
ui, non quia plus animi uictis est sed melius muri quam
uallum armatos arcent; inde lapidibus propulsant hostem.
10.41.13Scipio, nisi in primo pauore priusquam colligerentur animi
transacta res esset, lentiorem fore munitae urbis oppugnationem
ratus, interrogat milites satin aequo animo paterentur
ab altero cornu castra capta esse, se uictores pelli a portis
urbis.
10.41.14reclamantibus uniuersis primus ipse scuto super caput
elato pergit ad portam; secuti alii testudine facta in urbem
perrumpunt deturbatisque Samnitibus quae circa portam
erant muri occupauere; penetrare in interiora urbis, quia
pauci admodum erant, non audent.
