ch. 38
8.38.1
insequenti anno, Q. Fabio L. Fuluio consulibus, A.
Cornelius Aruina dictator et M. Fabius Ambustus magister
equitum, metu grauioris in Samnio belli—conducta enim
pretio a finitimis iuuentus dicebatur—intentiore dilectu
habito egregium exercitum aduersus Samnites duxerunt.
8.38.2castra in hostico incuriose ita posita tamquam procul
abesset hostis, cum subito aduenere Samnitium legiones
tanta ferocia ut uallum usque ad stationem Romanam
inferrent.
8.38.3nox iam appetebat; id prohibuit munimenta
adoriri; nec dissimulabant orta luce postero die facturos.
8.38.4dictator ubi propiorem spe dimicationem uidit, ne militum
uirtuti damno locus esset, ignibus crebris relictis qui conspectum
hostium frustrarentur, silentio legiones educit; nec
tamen fallere propter propinquitatem castrorum potuit.
8.38.5eques extemplo insecutus ita institit agmini ut, donec
lucesceret, proelio abstineret; ne pedestres quidem copiae
ante lucem castris egressae.
8.38.6eques luce demum ausus
incursare in hostem carpendo nouissimos premendoque
iniquis ad transitum locis agmen detinuit. interim pedes
equitem adsecutus et totis iam copiis Samnis urgebat.
8.38.7tum
dictator, postquam sine magno incommodo progredi non
poterat, eum ipsum in quo constiterat locum castris dimetari
iussit. id uero circumfuso undique equitatu—ut uallum
peteretur opusque inciperet—fieri non poterat.
8.38.8itaque ubi neque eundi neque manendi copiam esse uidet,
instruit aciem impedimentis ex agmine remotis. instruunt
contra et hostes et animis et uiribus pares.
8.38.9auxerat id
maxime animos quod ignari loco iniquo, non hosti cessum,
uelut fugientes ac territos terribiles ipsi secuti fuerant.
8.38.10id
aliquamdiu aequauit pugnam iam pridem desueto Samnite
clamorem Romani exercitus pati; et hercule illo die ab hora
diei tertia ad octauam ita anceps dicitur certamen stetisse
ut neque clamor, ut primo semel concursu est sublatus,
iteratus sit neque signa promota loco retroue recepta neque
recursum ab ulla sit parte.
8.38.11in suo quisque gradu obnixi,
urgentes scutis, sine respiratione ac respectu pugnabant;
fremitus aequalis tenorque idem pugnae in defatigationem
ultimam aut noctem spectabat.
8.38.12iam uiris uires, iam ferro
sua uis, iam consilia ducibus deerant, cum subito Samnitium
equites, cum turma una longius prouecta accepissent impedimenta
Romanorum procul ab armatis sine praesidio, sine
munimento stare, auiditate praedae impetum faciunt.
8.38.13quod
ubi dictatori trepidus nuntius attulit, 'sine modo' inquit,
'sese praeda praepediant.' alii deinde super alios diripi
passim ferrique fortunas militum uociferabantur.
8.38.14tum magistro
equitum accito 'uides tu' inquit, 'M. Fabi, ab hostium
equite omissam pugnam? haerent impediti impedimentis
nostris.
8.38.15adgredere, quod inter praedandum omni multitudini
euenit, dissipatos—raros equis insidentes, raros, quibus
ferrum in manu sit, inuenies—equosque dum praeda
onerant, caede inermes cruentamque illis praedam redde.
8.38.16mihi legiones peditumque pugna curae erunt; penes te
equestre sit decus.'
