ch. 27
9.27.1
earum fama rerum, magis tamen spes Campanae defectionis,
in quam coniuratum erat, Samnites in Apuliam uersos
rursus ad Caudium reuocauit,
9.27.2ut inde ex propinquo, si qui
motus occasionem aperiret, Capuam Romanis eriperent.
9.27.3eo
consules cum ualido exercitu uenerunt. et primo circa
saltus, cum utrimque ad hostem iniqua uia esset, cunctati
sunt;
9.27.4deinde Samnites per aperta loca breui circuitu in loca
plana [Campanos campos] agmen demittunt ibique primum
castra in conspectum hostibus data, deinde leuibus proeliis
equitum saepius quam peditum utrimque periculum factum;
9.27.5nec aut euentus eorum Romanum aut morae, qua trahebant
bellum, paenitebat.
9.27.6Samnitium contra ducibus et carpi paruis
cottidie damnis et senescere dilatione belli uires suae
uidebantur.
9.27.7itaque in aciem procedunt equitibus in cornua diuisis,
quibus praeceptum erat intentiores ad respectum castrorum,
ne qua eo uis fieret, quam ad proelium starent: aciem
pedite tutam fore.
9.27.8consulum Sulpicius in dextro, Poetelius
in laeuo cornu consistunt. dextra pars, qua et Samnites
raris ordinibus aut ad circumeundos hostes aut ne ipsi circumirentur
constiterant, latius patefacta stetit;
9.27.9sinistris,
praeterquam quod confertiores steterant, repentino consilio
Poeteli consulis additae uires, qui subsidiarias cohortes, quae
integrae ad longioris pugnae casus reseruabantur, in primam
aciem extemplo emisit uniuersique hostem primo impetu
uiribus impulit.
9.27.10commota pedestri acie Samnitium eques
in pugnam succedit. in hunc transuerso agmine inter duas
acies se inferentem Romanus equitatus concitat equos signaque
et ordines peditum atque equitum confundit, donec
uniuersam ab ea parte auertit aciem.
9.27.11in eo cornu non
Poetelius solus sed Sulpicius etiam hortator adfuerat, auectus
ab suis nondum conserentibus manus ad clamorem a sinistra
parte prius exortum.
9.27.12unde haud dubiam uictoriam cernens
cum ad suum cornu tenderet cum mille ducentis uiris, dissimilem
ibi fortunam inuenit, Romanos loco pulsos, uictorem
hostem signa in perculsos inferentem.
9.27.13ceterum omnia
mutauit repente consulis aduentus; nam et conspectu ducis
refectus militum est animus, et maius quam pro numero
auxilium aduenerat †fortes uiri†, et partis alterius uictoria
audita mox uisa etiam proelium restituit.
9.27.14tota deinde iam
uincere acie Romanus et omisso certamine caedi capique
Samnites, nisi qui Maleuentum, cui nunc urbi Beneuentum
nomen est, perfugerunt. ad triginta milia caesa aut capta
Samnitium proditum memoriae est.