ch. 40
9.40.1
pari subinde periculo gloriaeque euentu bellum in Samnitibus
erat, qui, praeter ceteros belli apparatus, ut acies sua
fulgeret nouis armorum insignibus fecerunt.
9.40.2duo exercitus
erant; scuta alterius auro, alterius argento caelauerunt;
forma erat scuti: summum latius, qua pectus atque umeri
teguntur, fastigio aequali; ad imum cuneatior mobilitatis
causa.
9.40.3spongia pectori tegumentum et sinistrum crus ocrea
tectum. galeae cristatae, quae speciem magnitudini corporum
adderent. tunicae auratis militibus uersicolores,
argentatis linteae candidae. his dextrum cornu datum:
9.40.4illi in sinistro consistunt. notus iam Romanis apparatus
insignium armorum fuerat doctique a ducibus erant horridum
militem esse debere,
9.40.5non caelatum auro et argento sed ferro
et animis fretum: quippe illa praedam uerius quam arma
esse, nitentia ante rem, deformia inter sanguinem et uolnera.
9.40.6uirtutem esse militis decus: et omnia illa uictoriam sequi et
ditem hostem quamuis pauperis uictoris praemium esse.
9.40.7his Cursor uocibus instinctos milites in proelium ducit.
dextro ipse cornu consistit, sinistro praefecit magistrum
equitum.
9.40.8simul est concursum, ingens fuit cum hoste certamen,
non segnius inter dictatorem et magistrum equitum
ab utra parte uictoria inciperet.
9.40.9prior forte Iunius commouit
hostem, laeuo dextrum cornu, sacratos more Samnitium
milites eoque candida ueste et paribus candore armis insignes;
eos se Orco mactare Iunius dictitans, cum intulisset
signa, turbauit ordines et haud dubie impulit aciem.
9.40.10quod
ubi sensit dictator, 'ab laeuone cornu uictoria incipiet'
inquit 'et dextrum cornu, dictatoris acies, alienam pugnam
sequetur,
9.40.11non partem maximam uictoriae trahet?' concitat
milites; nec peditum uirtuti equites aut legatorum studia
ducibus cedunt.
9.40.12M. Ualerius a dextro, P. Decius ab laeuo
cornu, ambo consulares, ad equites in cornibus positos
euehuntur adhortatique eos, ut partem secum capesserent
decoris, in transuersa latera hostium incurrunt.
9.40.13is nouus
additus terror cum ex parte utraque circumuasisset aciem et
ad terrorem hostium legiones Romanae redintegrato clamore
intulissent gradum, tum fuga ab Samnitibus coepta.
9.40.14iam
strage hominum armorumque insignium campi repleri; ac
primo pauidos Samnites castra sua accepere, deinde ne ea
quidem retenta; captis direptisque ante noctem iniectus
ignis.
9.40.15dictator ex senatus consulto triumphauit, cuius triumpho
longe maximam speciem captiua arma praebuere.
9.40.16tantum
magnificentiae uisum in his, ut aurata scuta dominis argentariarum
ad forum ornandum diuiderentur. inde natum
initium dicitur fori ornandi ab aedilibus cum tensae ducerentur.
9.40.17et Romani quidem ad honorem deum insignibus
armis hostium usi sunt: Campani ad superbiam et odio Samnitium
gladiatores, quod spectaculum inter epulas erat, eo
ornatu armarunt Samnitiumque nomine compellarunt.
9.40.18eodem anno cum reliquiis Etruscorum ad Perusiam, quae
et ipsa indutiarum fidem ruperat, Fabius consul nec dubia
nec difficili uictoria dimicat.
9.40.19ipsum oppidum—nam ad
moenia uictor accessit—cepisset, ni legati dedentes urbem
exissent.
9.40.20praesidio Perusiae imposito, legationibus Etruriae
amicitiam petentibus prae se Romam ad senatum missis
consul praestantiore etiam quam dictator uictoria triumphans
urbem est inuectus;
9.40.21quin etiam deuictorum Samnitium
decus magna ex parte ad legatos, P. Decium et
M. Ualerium, est uersum, quos populos proximis comitiis
ingenti consensu consulem alterum, alterum praetorem
declarauit.
