1Quisquis adest, faueat: fruges lustramus et agros,
2ritus ut a prisco traditus extat auo.
3Bacche, ueni, dulcisque tuis e cornibus uua
4pendeat, et spicis tempora cinge, Ceres.
5luce sacra requiescat humus, requiescat arator,
6et graue suspenso uomere cesset opus.
7soluite uincla iugis: nunc ad praesepia debent
8plena coronato stare boues capite.
9omnia sint operata deo: non audeat ulla
10lanificam pensis imposuisse manum.
11uos quoque abesse procul iubeo, discedat ab aris,
12cui tulit hesterna gaudia nocte Venus.
13casta placent superis: pura cum ueste uenite
14et manibus puris sumite fontis aquam.
15cernite, fulgentes ut eat sacer agnus ad aras
16uinctaque post olea candida turba comas.
17di patrii, purgamus agros, purgamus agrestes:
18uos mala de nostris pellite limitibus,
19neu seges eludat messem fallacibus herbis,
20neu timeat celeres tardior agna lupos.
21tunc nitidus plenis confisus rusticus agris
22ingeret ardenti grandia ligna foco,
23turbaque uernarum, saturi bona signa coloni,
24ludet et ex uirgis extruet ante casas.
25euentura precor: uiden ut felicibus extis
26significet placidos nuntia fibra deos?
27nunc mihi fumosos ueteris proferte Falernos
28consulis et Chio soluite uincla cado.
29uina diem celebrent: non festa luce madere
30est rubor, errantes et male ferre pedes.
31sed “bene Messallam” sua quisque ad pocula dicat,
32nomen et absentis singula uerba sonent.
33gentis Aquitanae celeber Messalla triumphis
34et magna intonsis gloria uictor auis,
35huc ades aspiraque mihi, dum carmine nostro
36redditur agricolis gratia caelitibus.
37rura cano rurisque deos. his uita magistris
38desueuit querna pellere glande famem:
39illi compositis primum docuere tigillis
40exiguam uiridi fronde operire domum:
41illi etiam tauros primi docuisse feruntur
42seruitium et plaustro supposuisse rotam.
43tum uictus abiere feri, tum consita pomus,
44tum bibit inriguas fertilis hortus aquas,
45aurea tum pressos pedibus dedit uua liquores
46mixtaque securo est sobria lympha mero.
47rura ferunt messes, calidi cum sideris aestu
48deponit flauas annua terra comas.
49rure leuis uerno flores apis ingerit alueo,
50compleat ut dulci sedula melle fauos.
51agricola adsiduo primum satiatus aratro
52cantauit certo rustica uerba pede
53et satur arenti primum est modulatus auena
54carmen, ut ornatos diceret ante deos,
55agricola et minio suffusus, Bacche, rubenti
56primus inexperta duxit ab arte choros.
57huic datus a pleno memorabile munus ouili
58dux pecoris curtas auxerat hircus opes.
59rure puer uerno primum de flore coronam
60fecit et antiquis imposuit Laribus.
61rure etiam teneris curam exhibitura puellis
62molle gerit tergo lucida uellus ouis.
63hinc et femineus labor est, hinc pensa colusque,
64fusus et adposito pollice uersat opus:
65atque aliqua adsiduae textrix operata mineruae
66cantat, et a pulso tela sonat latere.
67ipse quoque inter agros interque armenta Cupido
68natus et indomitas dicitur inter equas.
69illic indocto primum se exercuit arcu:
70ei mihi, quam doctas nunc habet ille manus!
71nec pecudes, uelut ante, petit: fixisse puellas
72gestit et audaces perdomuisse uiros.
73hic iuueni detraxit opes, hic dicere iussit
74limen ad iratae uerba pudenda senem:
75hoc duce custodes furtim transgressa iacentes
76ad iuuenem tenebris sola puella uenit
77et pedibus praetemptat iter suspensa timore,
78explorat caecas cui manus ante uias.
79a miseri, quos hic grauiter deus urget! at ille
80felix, cui placidus leniter adflat Amor.
81sancte, ueni dapibus festis, sed pone sagittas
82et procul ardentes hinc precor abde faces.
83uos celebrem cantate deum pecorique uocate
84uoce: palam pecori, clam sibi quisque uocet.
85aut etiam sibi quisque palam: nam rurba iocosa
86obstrepit et Phrygio tibia curua sono.
87ludite: iam Nox iungit equos, currumque sequuntur
88matris lasciuo sidera fulua choro,
89postque uenit tacitus furuis circumdatus alis
90Somnus et incerto Somnia nigra pede.
1Dicamus bona uerba: uenit Natalis ad aras:
2quisquis ades, lingua, uir mulierque, faue.
3urantur pia tura focis, urantur odores
4quos tener e terra diuite mittit Arabs.
5ipse suos Clenius adsit uisurus honores,
6cui decorent sanctas mollia serta comas.
7illius puro destillent tempora nardo,
8atque satur libo sit madeatque mero,
9adnuat et, Cornute, tibi, quodcumque rogabis.
10en age (quid cessas? adnuit ille) roga.
11auguror, uxoris fidos optabis amores:
12iam reor hoc ipsos edidicisse deos.
13nec tibi malueris, totum quaecumque per orbem
14fortis arat ualido rusticus arua boue,
15nec tibi, gemmarum quidquid felicibus Indis
16nascitur, Eoi qua maris unda rubet.
17uota cadunt: utinam strepitantibus aduolet alis
18flauaque coniugio uincula portet Amor,
19uincula quae maneant semper dum tarda senectus
20inducat rugas inficiatque comas.
21haec ueniat, Natalis, auis prolemque ministret,
22ludat et ante tuos turba nouella pedes.
1Rura meam, Cornute, tenent uillaeque puellam:
2ferreus est, heu heu, quisquis in urbe manet.
3ipsa Venus latos iam nunc migrauit in agros,
4uerbaque aratoris rustica discit Amor.
5o ego, cum aspicerem dominam, quam fortiter illic
6uersarem ualido pingue bidente solum
7agricolaeque modo curuum sectarer aratrum,
8dum subigunt steriles arua serenda boues!
9nec quererer quod sol graciles exureret artus,
10laederet et teneras pussula rupta manus.
11pauit et Admeti tauros formosus Apollo,
12nec cithara intonsae profueruntue comae,
13nec potuit curas sanare salubribus herbis:
14quidquid erat medicae uicerat artis amor.
14aipse deus solitus stabulis expellere uaccas
14bet miscere nouo docuisse coagula lacte,
14clacteus et mixtis obriguisse liquor.
15tunc fiscella leui detexta est uimine iunci,
16raraque per nexus est uia facta sero.
17o quotiens illo uitulum gestante per agros
18dicitur occurrens erubuisse soror!
19o quotiens ausae, caneret dum ualle sub alta,
20rumpere mugitu carmina docta boues!
21saepe duces trepidis petiere oracula rebus,
22uenit et a templis inrita turba domum:
23saepe horrere sacros doluit Latona capillos,
24quos admirata est ipsa nouerca prius.
25quisquis inornatumque caput crinesque solutos
26aspiceret, Phoebi quaereret ille comam.
27Delos ubi nunc, Phoebe, tua est, ubi Delphica Pytho?
28nempe Amor in parua te iubet esse casa.
29felices olim, Veneri cum fertur aperte
30seruire aeternos non puduisse deos.
31fabula nunc ille est: sed cui sua cura puella est,
32fabula sit mauult quam sine amore deus.
33at tu, quisquis is es, cui tristi fronte Cupido
34imperat ut nostra sint tua castra domo
35ferrea non uenerem sed praedam saecula laudant:
36praeda tamen multis est operata malis.
37praeda feras acies cinxit discordibus armis:
38hinc cruor, hinc caedes mors propiorque uenit.
39praeda uago iussit geminare pericula ponto,
40bellica cum dubiis rostra dedit ratibus.
41praedator cupit immensos obsidere campos,
42ut multa innumera iugera pascat oue:
43cui lapis externus curae est, urbisque tumultu
44portatur ualidis mille columna iugis,
45claudit et indomitum moles mare, lentus ut intra
46neglegat hibernas piscis adesse minas.
47at mihi laeta trahant Samiae conuiuia testae
48fictaque Cumana lubrica terra rota.
49heu heu diuitibus uideo gaudere puellas:
50iam ueniant praedae, si Venus optat opes:
51ut mea luxuria Nemesis fluat utque per urbem
52incedat donis conspicienda meis.
53illa gerat uestes tenues, quas femina Coa
54texuit, auratas disposuitque uias:
55illi sint comites fusci, quos India torret
56Solis et admotis inficit ignis equis:
57illi selectos certent praebere colores
58Africa puniceum purpureumque Tyros.
59nota loquor: regnum ipse tenet, quem saepe coegit
60barbara gypsatos ferre catasta pedes.
61at tibi, dura seges, Nemesim quae abducis ab urbe,
62persoluat nulla semina Terra fide.
63et tu, Bacche tener, iucundae consitor uuae,
64tu quoque deuotos, Bacche, relinque lacus.
65haud impune licet formosas tristibus agris
66abdere: non tanti sunt tua musta, pater.
67o ualeant fruges, ne sint modo rure puellae:
68glans alat et prisco more bibantur aquae.
69glans aluit ueteres, et passim semper amarunt:
70quid nocuit sulcos non habuisse satos?
71tunc, quibus aspirabat Amor, praebebat aperte
72mitis in umbrosa gaudia ualle Venus.
73nullus erat custos, nulla exclusura dolentes
74ianua: si fas est, mos precor ille redi.
75
76horrida uillosa corpora ueste tegant.
77nunc si clausa mea est, si copia rara uidendi,
78heu miserum, laxam quid iuuat esse togam?
79ducite: ad imperium dominae sulcabimus agros:
80non ego me uinclis uerberibusque nego.
1Hic mihi seruitium uideo dominamque paratam:
2iam mihi, libertas illa paterna, uale.
3seruitium sed triste datur, teneorque catenis,
4et numquam misero uincla remittit Amor,
5et seu quid merui seu nil peccauimus, urit.
6uror, io, remoue, saeua puella, faces.
7o ego ne possim tales sentire dolores,
8quam mallem in gelidis montibus esse lapis,
9stare uel insanis cautes obnoxia uentis,
10naufraga quam uasti tunderet unda maris!
11nunc et amara dies et noctis amarior umbra est:
12omnia nam tristi tempora felle madent.
13nec prosunt elegi nec carminis auctor Apollo:
14illa caua pretium flagitat usque manu.
15ite procul, Musae, si non prodestis amanti:
16non ego uos, ut sint bella canenda, colo,
17nec refero Solisque uias et qualis, ubi orbem
18compleuit, uersis Luna recurrit equis.
19ad dominam faciles aditus per carmina quaero:
20ite procul, Musae, si nihil ista ualent.
21at mihi per caedem et facinus sunt dona paranda,
22ne iaceam clausam flebilis ante domum:
23aut rapiam suspensa sacris insignia fanis:
24sed Venus ante alios est uiolanda mihi.
25illa malum facinus suadet dominamque rapacem
26dat mihi: sacrilegas sentiat illa manus.
27o pereat quicumque legit uiridesque smaragdos
28et niueam Tyrio murice tingit ouem.
29addit auaritiae causas et Coa puellis
30uestis et e Rubro lucida concha mari.
31haec fecere malas: hinc clauim ianua sensit
32et coepit custos liminis esse canis.
33sed pretium si grande feras, custodia uicta est
34nec prohibent claues et canis ipse tacet.
35heu quicumque dedit fomlam caelestis auarae,
36quale bonum multis attulit ille malis!
37hinc fletus rixaeque sonant, haec denique causa
38fecit ut infamis nunc deus erret Amor.
39at tibi, quae pretio uictos excludis amantes,
40eripiant partas uentus et ignis opes:
41quin tua tunc iuuenes spectent incendia laeti,
42nec quisquam flammae sedulus addat aquam.
43seu ueniet tibi mors, nec erit qui lugeat ullus
44nec qui det maestas munus in exsequias.
45at bona quae nec auara fuit, centum licet annos
46uixerit, ardentem flebitur ante rogum:
47atque aliquis senior ueteres ueneratus amores
48annua constructo serta dabit tumulo
49et “bene” discedens dicet “placideque quiescas,
50terraque securae sit super ossa leuis.”
51uera quidem moneo, sed prosunt quid mihi uera?
52illius est nobis lege colendus amor.
53quin etiam sedes iubeat si uendere auitas,
54ite sub imperium sub titulumque, Lares.
55quidquid habet Circe, quidquid Medea ueneni,
56quidquid et herbarum Thessala terra gerit,
57et quod, ubi indomitis gregibus Venus adflat amores,
58hippomanes cupidae stillat ab inguine equae,
59si modo me placido uideat Nemesis mea uultu,
60mille alias herbas misceat illa, bibam.
1Phoebe, faue: nouus ingreditur tua templa sacerdos:
2huc age cum cithara carminibusque ueni.
3nunc te uocales impellere pollice chordas,
4nunc precor ad laudes flectere uerba meas.
5ipse triumphali deuinctus tempora lauro,
6dum cumulant aras, ad tua sacra ueni.
7sed nitidus pulcherque ueni: nunc indue uestem
8sepositam, longas nunc bene pecte comas,
9qualem te memorant Saturno rege fugato
10uictori laudes concinuisse Ioui.
11tu procul euentura uides, tibi deditus augur
12scit bene quid fati prouida cantet auis;
13tuque regis sortes, per te praesentit haruspex,
14lubrica signauit cum deus exta notis;
15te duce Romanos numquam frustrata Sibylla,
16abdita quae senis fata canit pedibus.
17Phoebe, sacras Messalinum sine tangere chartas
18uatis, et ipse precor quid canat illa doce.
19haec dedit Aeneae sortes, postquam ille parentem
20dicitur et raptos sustinuisse Lares
21nec fore credebat Romam, cum maestus ab alto
22Ilion ardentes respiceretque deos.
23(Romulus aeternae nondum formauerat urbis
24moenia, consorti non habitanda Remo;
25sed tunc pascebant herbosa Palatia uaccae
26et stabant humiles in Iouis arce casae.
27lacte madens illic suberat Pan ilicis umbrae
28et facta agresti lignea falce Pales,
29pendebatque uagi pastoris in arbore uotum,
30garrula siluestri fistula sacra deo,
31fistula cui semper decrescit harundinis ordo:
32nam calamus cera iungitur usque minor.
33at qua Velabri regio patet, ire solebat
34exiguus pulsa per uada linter aqua.
35illa saepe gregis diti placitura magistro
36ad iuuenem festa est uecta puella die,
37cum qua fecundi redierunt munera ruris,
38caseus et niueae candidus agnus ouis.)
39“Impiger Aenea, uolitantis frater Amoris,
40Troica qui profugis sacra uehis ratibus,
41iam tibi Laurentes adsignat Iuppiter agros,
42iam uocat errantes hospita terra Lares.
43illic sanctus eris cum te ueneranda Numici
44unda deum caelo miserit indigetem.
45ecce super fessas uolitat Victoria puppes;
46tandem ad Troianos diua superba uenit.
47ecce mihi lucent Rutulis incendia castris:
48iam tibi praedico, barbare Turne, necem.
49ante oculos Laurens castrum murusque Lauini est
50Albaque ab Ascanio condita Longa duce.
51te quoque iam uideo, Marti placitura sacerdos
52Ilia, Vestales deseruisse focos,
53concubitusque tuos furtim uittasque iacentes
54et cupidi ad ripas arma relicta dei.
55carpite nunc, tauri, de septem montibus herbas
56dum licet: hic magnae iam locus urbis erit.
57Roma, tuum nomen terris fatale regendis,
58qua sua de caelo prospicit arua Ceres,
59quaque patent ortus et qua fluitantibus undis
60Solis anhelantes abluit amnis equos.
61Troia quidem tunc se mirabitur et sibi dicet
62uos bene tam longa consuluisse uia.
63uera cano: sic usque sacras innoxia laurus
64uescar, et aeternum sit mihi uirginitas.”
65haec cecinit uates et te sibi, Phoebe, uocauit,
66iactauit fusas et caput ante comas.—
67quidquid Amalthea, quidquid Marpesia dixit
68Herophile, Phyto Graia quod admonuit,
69quaeque Aniena sacras Tiburs per flumina sortes
70portarat sicco pertuleratque sinu—
71haec fore dixerunt belli mala signa cometen,
72multus ut in terras deplueretque lapis.
73atque tubas atque arma ferunt strepitantia caelo
74audita et lucos praecinuisse fugam:
75ipsum etiam Solem defectum lumine uidit
76iungere pallentes nubilus annus equos:
77et simulacra deum lacrimas fudisse tepentes
78fataque uocales praemonuisse boues.
79haec fuerant olim: sed tu iam mitis, Apollo,
80prodigia indomitis merge sub aequoribus,
81et succensa sacris crepitet bene laurea flammis,
82omine quo felix et sacer annus erit.
83laurus ubi bona signa dedit, gaudete coloni;
84distendet spicis horrea plena Ceres,
85oblitus et musto feriet pede rusticus uuas,
86dolia dum magni deficiantque lacus:
87ac madidus baccho sua festa Palilia pastor
88concinet: a stabulis tunc procul este lupi.
89ille leuis stipulae sollemnis potus aceruos
90accendet, flammas transilietque sacras.
91et fetus matrona dabit, natusque parenti
92oscula comprensis auribus eripiet,
93nec taedebit auum paruo aduigilare nepoti
94balbaque cum puero dicere uerba senem.
95tunc operata deo pubes discumbet in herba,
96arboris antiquae qua leuis umbra cadit,
97aut e ueste sua tendent umbracula sertis
98uincta, coronatus stabit et ipse calix.
99at sibi quisque dapes et festas extruet alte
100caespitibus mensas caespitibusque torum.
101ingeret hic potus iuuenis maledicta puellae,
102postmodo quae uotis inrita facta uelit:
103nam ferus ille suae plorabit sobrius idem
104et se iurabit mente fuisse mala.
105pace tua pereant arcus pereantque sagittae,
106Phoebe, modo in terris erret inermis Amor.
107ars bona: sed postquam sumpsit sibi tela Cupido,
108heu heu quam multis ars dedit ista malum!
109et mihi praecipue, iaceo cum saucius annum
110et (faueo morbo cum iuuat ipse dolor)
111usque cano Nemesim, sine qua uersus mihi nullus
112uerba potest iustos aut reperire pedes.
113at tu, nam diuum seruat tutela poetas,
114praemoneo, uati parce, puella, sacro,
115ut Messalinum celebrem, cum praemia belli
116ante suos currus oppida uicta feret,
117ipse gerens laurus: lauro deuinctus agresti
118miles “io” magna uoce “triumphe” canet.
119tunc Messalla meus pia det spectacula turbae
120et plaudat curru praetereunte pater.
121adnue: sic tibi sint intonsi, Phoebe, capilli,
122sic tua perpetuo sit tibi casta soror.
1Castra Macer sequitur: tenero quid fiet Amori?
2sit comes et collo fortiter arma gerat?
3et seu longa uirum terrae uia seu uaga ducent
4aequora, cum telis ad latus ire uolet?
5ure, puer, quaeso, tua qui ferus otia liquit,
6atque iterum erronem sub tua signa uoca.
7quod si militibus parces, erit hic quoque miles,
8ipse leuem galea qui sibi portet aquam.
9castra peto, ualeatque Venus ualeantque puellae:
10et mihi sunt uires et mihi laeta tuba est.
11magna loquor, sed magnifice mihi magna locuto
12excutiunt clausae fortia uerba fores.
13iuraui quotiens rediturum ad limina numquam!
14cum bene iuraui, pes tamen ipse redit.
15acer Amor, fractas utinam tua tela sagittas,
16si licet, extinctas aspiciamque faces!
17tu miserum torques, tu me mihi dira precari
18cogis et insana mente nefanda loqui.
19iam mala finissem leto, sed credula uitam
20spes fouet et fore cras semper ait melius.
21spes alit agricolas, spes sulcis credit aratis
22semina quae magno faenore reddat ager:
23haec laqueo uolucres, haec captat harundine pisces,
24cum tenues hamos abdidit ante cibus:
25spes etiam ualida solatur compede uinctum:
26crura sonant ferro, sed canit inter opus:
27spes facilem Nemesim spondet mihi, sed negat illa.
28ei mihi, ne uincas, dura puella, deam.
29parce, per immatura tuae precor ossa sororis:
30sic bene sub tenera parua quiescat humo.
31illa mihi sancta est, illius dona sepulcro
32et madefacta meis serta feram lacrimis,
33illius ad tumulum fugiam supplexque sedebo
34et mea cum muto fata querar cinere.
35non feret usque suum te propter flere clientem:
36illius ut uerbis, sis mihi lenta ueto,
37ne tibi neglecti mittant mala somnia manes,
38maestaque sopitae stet soror ante torum,
39qualis ab excelsa praeceps delapsa fenestra
40uenit ad infernos sanguinolenta lacus.
41desino, ne dominae luctus renouentur acerbi:
42non ego sum tanti, ploret ut illa semel.
43nec lacrimis oculos digna est foedare loquaces:
44lena nocet nobis, ipsa puella bona est.
45lena necat miserum Phryne furtimque tabellas
46occulto portans itque reditque sinu:
47saepe, ego cum dominae dulces a limine duro
48agnosco uoces, haec negat esse domi:
49saepe, ubi nox mihi promissa est, languere puellam
50nuntiat aut aliquas extimuisse minas.
51tunc morior curis, tunc mens mihi perdita fingit,
52quisue meam teneat, quot teneatue modis:
53tunc tibi, lena, precor diras: satis anxia uiuas,
54mouerit e uotis pars quotacumque deos.
