-- --
voluptate consentiens. voluptatem autem et honestatem finis [Note] esse Callipho [Note] censuit, vacare [Note] omni molestia
Hieronymus, hoc idem cum honestate Diodorus, ambo
hi Peripatetici. honeste autem vivere [Note] fruentem rebus
is quas primas homini natura conciliet et vetus Academia censuit, ut indicant scripta Polemonis quem
Antiochus probat maxime, et Aristoteles eiusque amici
huc [Note] proxime videntur accedere. introducebat etiam
Carneades, non quo probaret sed ut opponeret [Note] Stoicis,
summum bonum esse frui rebus is quas primas natura conciliavisset. honeste [Note] autem vivere, [Note] quod ducatur a conciliatione naturae, Zeno statuit fine esse
bonorum, qui inventor et princeps Stoicorum fuit.
ch. 43
132iam
illud perspicuum est, [Note] omnibus is finibus bonorum quos
exposui malorum fines esse contrarios. Ad vos nunc
refero quem sequar; modo ne quis illud tam ineruditum
absurdumque respondeat 'quemlubet, [Note] modo aliquem':
nihil potest dici inconsideratius. Cupio sequi Stoicos.
licetne — omitto per Aristotelem, meo iudicio in philosophia prope singularem — per ipsum Antiochum, qui
appellabatur Academicus, erat quidem si perpauca
mutavisset germanissimus Stoicus. erit [Note] igitur res iam
in discrimine; nam aut Stoicus constituatur [Note] sapiens [Note]
aut veteris Academiae — utrumque non potest; est
enim inter eos non de terminis sed de tota possessione
contentio; nam omnis ratio vitae definitione [Note] summi
boni continetur, [Note] de qua qui dissident de omni vitae
ratione dissident; non potest igitur uterque esse sapiens, quoniam tanto opere dissentiunt, sed alter [Note]—: si
Polemoneus, peccat Stoicus rei falsae adsentiens (vos [Note]
quidem nihil esse [Note] dicitis a sapiente tam alienum[esse]);
sin [Note] vera sunt Zenonis, eadem in veteres Academicos
Peripateticosque dicenda. hic igitur neutri [Note] adsentiens [Note]
** si numquam, uter est prudentior? [Note]
133Quid cum ipse
Antiochus dissentit quibusdam in rebus ab his quos
amat Stoicis, nonne indicat [Note] non posse illa probanda
esse sapienti? [Note] Placet Stoicis omnia peccata esse paria;
at hoc Antiocho vehementissime displicet. liceat tandem mihi considerare utram sententiam sequar. Praecide' inquit, 'statue aliquando quidlibet.' Quid quae
dicuntur quom [Note] et acuta mihi videntur in utramque
partem et paria, nonne caveam ne scelus faciam? scelus enim dicebas esse Luculle [Note] dogma prodere; contineo
igitur me, ne incognito adsentiar, quod mihi tecum
est dogma commune.
134Ecce multo maior etiam dissensio. Zeno in una virtute positam beatam vitam
putat. quid Antiochus? 'etiam' inquit 'beatam, sed
non beatissimam'. deus ille qui nihil censuit deesse
virtuti, homuncio hic qui multa putat praeter virtutem homini partim cara [Note] esse partim etiam necessaria. sed <et> [Note] ille vereor ne virtuti plus tribuat quam
natura patiatur, praesertim Theophrasto [Note] multa diserte
copioseque dicente, et hic metuo ne vix sibi constet,
qui cum dicat esse quaedam et corporis et fortunae
mala tamen eum qui in his omnibus sit beatum fore
censeat si sapiens [Note] sit: distrahor, tum hoc mihi probabilius tum illud videtur, et tamen nisi alterutrum sit
virtutem iacere plane puto. Verum in his discrepant.
ch. 44
135quid illa [Note] in quibus consentiunt num pro veris probare
possumus, sapientis animum numquam nec cupiditate
moveri nec laetitia ecferri? age haec probabilia sane 5
sint; num etiam ilia, numquam timere numquam dolere: sapiensne non timeat ne [Note] patria deleatur, non
doleat [Note] si deleta sit? [Note] durum, sed Zenoni necessarium,
cui praeter honestum nihil est in bonis, tibi vero Antioche minime, cui praeter honestatem multa bona,
praeter turpitudinem multa mala videntur, quae et
venientia metuat sapiens necesse est et venisse doleat.
Sed quaero quando ista fuerint Academia vetere
†dunttia, [Note] ut animum sapientis commoveri et conturbari negarent: mediocritates illi probabant et in omni
permotione naturalem volebant esse quendam modum.
legimus omnes Crantoris veteris Academici de luctu;
est enim non magnus verum aureolus et ut Tuberoni
Panaetius praecipit ad verbum ediscendus libellus.
atque illi quidem etiam utiliter a natura dicebant permotiones istas animis nostris datas, metum cavendi
causa, misericordiam aegritudinemque clementiae; ipsam iracundiam fortitudinis quasi cotem esse dicebant — 136?recte [Note] secusne alias viderimus;
atrocitas quidem ista tua quo modo in veterem Academiam inruperitnescio. Ilia vero ferre non possum — non quo
mihi displiceant, sunt enim Socratica pleraque mirabilia Stoicorum, quae παράδοξα nominantur; sed ubi
Xenocrates, ubi Aristoteles ista tetigit [Note] (hos enim quasi
eosdem esse vultis): illi umquam dicerent sapientes
solos reges solos divites solos formosos; omnia quae
ubique essent sapientis esse; neminem consulem praetorem imperatorem, nescio an ne quinquevirum quidem quemquam nisi sapientem; postremo solum civem
solum liberum, insipientes omnes peregrinos exules
servos, furiosos denique; scripta Lycurgi Solonis, duodecim tabulas nostras non esse leges, ne urbis quidem [Note]
aut civitatis nisi quae essent sapientium.
137haec tibi
Luculle, si es adsensus Antiocho familiari tuo, tam
sunt defendenda quam moenia, mihi autem bono modo
tantum quantum videbitur.
ch. 45Legi apud Clitomachum,
cum Carneades et Stoicus Diogenes ad senatum in Capitolio starent, A. Albinum, qui tum P. Scipione et [Note]
M. Marcello cos. praetor esset, eum [Note] qui cum avo tuo
Luculle consul fuit, doctum sane hominem ut indicat
ipsius historia scripta Graece, iocantem [Note] dixisse Carneadi: 'ego tibi Carneade praetor esse non video,
quia sapiens non sum, nec haec urbs nec in ea civitas?'; tum ille: 'huic Stoico non videris'. [Note] Aristoteles
aut Xenocrates, quos Antiochus sequi volebat, non
dubitavisset quin et praetor ille esset et Roma urbs
et eam civitas incoleret; sed ille noster est plane ut
supra dixi Stoicus perpauca balbutiens. [Note]
138vos [Note] autem
mihi verenti [Note] ne labar ad opinionem [Note] et aliquid adsciscam et conprobem incognitum, quod minime vultis, quid consilii datis? Testatur saepe Chrysippus
tris [Note] solas esse sententias quae [Note] defendi possint de finibus [Note] bonorum; circumcidit et amputat multitudinem.
aut enim honestatem esse finem aut voluptatem aut
utrum<que>. [Note] nam qui summum bonum dicant id esse,
si vacemus omni molestia, eos invidiosum nomen voluptatis fugere sed in vicinitate versari; quod facere
eos etiam qui illud idem cum honestate coniungerent,
nec multo secus eos qui ad honestatem prima naturae
commoda adiungerent. ita tris relinquit sententias quas
putet [Note] probabiliter posse defendi.
139Sit sane ita — quamquam a Polemonis et Peripateticorum et Antiochi finibus non facile divellor nec quicquam habeo adhuc
probabilius. verum tamen video quam suaviter voluptas sensibus nostris blandiatur; labor eo [Note] ut adsentiar Epicuro aut Aristippo: revocat virtus vel potius
reprendit manu, pecudum illos motus esse dicit, hominem iungit deo. possum esse medius, ut, quoniam
Aristippus quasi animum nullum habeamus corpus
solum tuetur, Zeno quasi corporis simus expertes animum solum conplectitur, ut Calliphontem sequar —
cuius quidem sententiam Carneades ita studiose defensitabat ut eam probare etiam videretur; quamquam
Clitomachus adfirmabat numquam se intellegere potuisse quid Carneadi probaretur — sed si eum [Note] ipsum
finem velim sequi, nonne ipsa severitas [Note] et gravitas [Note]
et recta ratio mihi obversetur: 'tune, [Note] cum honestas in
voluptate contemnenda consistat, honestatem cum voluptate tamquam hominem cum belua copulabis?'
ch. 46
140Unum igitur par quod depugnet relicum est, voluptas
cum honestate; de quo Chrysippo sunt, [Note] quantum ego
sentio, non ** [Note] magna contentio. alteram si sequare,
multa ruunt et maxime [Note] communitas cum hominum
genere, caritas amicitia iustitia reliquae virtutes, quarum esse nulla potest nisi erit gratuita; nam quae voluptate quasi mercede aliqua ad officium inpellitur,
ea non est virtus sed fallax imitatio simulatioque virtutis. audi contra illos [Note] qui nomen honestatis a se ne
intellegi quidem dicant (nisi forte quod gloriosum sit
in volgus id honestum velimus dicere), fontem omnium bonorum in corpore esse, hanc normam hanc
regulam hanc praescriptionem esse naturae, a qua qui
aberravisset eum numquam quid in vita sequeretur
habiturum.
141Nihil igitur me putatis, [Note] haec et alia innumerabilia cum audiam, moveri? tam moveor quam
tu Luculle, nec me minus hominem quam <te> [Note] putaveris; tantum interest, quod tu cum es commotus adsciscis [Note] adsentiris adprobas, verum illud certum conprehensum perceptum ratum firmum fixum fuisse [Note] vis
deque [Note] eo nulla ratione neque pelli neque moveri potes,
ego nihil eius modi esse arbitror cui si adsensus sim [Note]
non adsentiar saepe falso, [Note] quoniam vera a falsis nullo
visi [Note] discrimine separantur, praesertim cum iudicia ista
dialecticae nulla sint.
142Venio enim iam ad tertiam partem philosophiae.
Aliud iudicium Protagorae est qui putet [Note] id cuique
verum esse quod cuique videatur, aliud Cyrenaicorum,
qui praeter permotiones intumas nihil putant esse iudicii, aliud Epicuri qui omne iudicium in sensibus
et in rerum notitiis et in voluptate constituit; Plato
autem omne iudicium veritatis veritatemque ipsam abaductam ab opinionibus et a sensibus cogitationis [Note] ipsius et mentis esse voluit. [Note]
143num quid horum probat
noster Antiochus? ille vero ne maiorum quidem suorum. ubi enim [et [Note]] Xenocraten sequitur, cuius libri
sunt de ratione loquendi multi et multum probati, aut
ipsum Aristotelem, quo profecto nihil est acutius nihil politius;
ch. 47a Chrysippo pedem nusquam. [Note] Qui [Note] ergo
Academici appellamur (an abutimur gloria nominis?)
aut cur cogimur eos sequi qui inter se dissident? In
hoc ipso quod in elementis [Note] dialectici docent, quo modo
iudicare oporteat verum falsumne sit si quid ita conexum est ut hoc 'si dies est lucet', quanta contentio
est: aliter Diodoro, [Note] aliter Philoni, Chrysippo aliter
placet. Quid cum Cleanthe doctore suo quam multis
rebus Chrysippus dissidet; quid duo vel principes
dialecticorum [Note] Antipater et Archidemus spinosissimi [Note]
homines nonne multis in rebus dissentiunt?
144Quid me
igitur Luculle in invidiam [Note] et tamquam [Note] in contionem
vocas, et quidem ut seditiosi tribuni solent occludi
tabernas iubes? quo [Note] enim spectat illud cum artificia
tolli quereris a nobis nisi ut opifices concitentur; qui
si undique omnes convenerint facile contra vos incitabuntur. Expromam primum illa invidiosa, quod eos
omnes qui in contione [Note] stabunt exules servos insanos
esse dicatis. deinde ad illa veniam, quae iam non ad
multitudinem sed ad vosmet ipsos qui adestis pertinent. negat enim vos Zeno, negat Antiochus scire
quicquam. 'Quo modo?' inquies; 'nos enim defendimus etiam insipientem multa conprendere'.
145At scire
negatis quemquam rem ullam nisi sapientem. et hoc
quidem Zeno gestu [Note] conficiebat. nam cum extensis digitis adversam manum ostenderat, 'visum' inquiebat
'huius modi est'; dein cum paulum digitos contraxerat, [Note]
'adsensus huius modi'; tum cum plane conpresserat
pugnumque fecerat, conprensionem illam esse dicebat,
qua ex similitudine etiam nomen ei rei, quod ante non
